| FORSÍÐA | SAGAN | HANDRITIÐ | KENNSLUEFNIÐ | MYNDASAFNIÐ | VEFTRÉ |
 
Forsíða > Myndasafnið > Melsteðs-Edda > Goðsagnaefni
 
  Lýstar skinnbækur »
  Melsteðs-Edda »
  Goðsagnaefni »
  Goð »

Prentvæn útgáfa

Goðsagnaefni

Fjallað er um ýmiss konar efni í norrænu goðsögunum. Mörgum þeirra eru gerð skil í myndskreytingum Jakobs Sigurðssonar skálds og bónda við það handrit Snorra-Eddu sem kallast Melsteðs-Edda og var skrifuð af honum á 18. öld. Jakob skrifaði og skreytti mörg handrit á og hafa sum þeirra varðveist á Landsbókasafni.

Bókin barst til Kanada með íslenskum landnámsmönnum úr Þingeyjarsýslu á 19. öld og var í eigu fjölskyldu sem bar ættarnafnið Melsted og af því dregur bókin nafn sitt. Bókin var afhent Stofnun Árna Magnússonar að gjöf þann 13. febrúar 2000 af Erni Arnari Magnússyni ræðismanni í Minnesota og fjölskyldu hans, og ber nú safnmarkið SÁM 66.

Stækkaðu myndina Stækkaðu myndina enn meira
Gangleri, Hár, Jafnhár og Þriðji úr Melsteðs-Eddu SÁM 66.

Gylfi og Hár, Jafnhár og Þriðji
Gylfi konungur kemur í dulargervi til Ásgarðs frá Svíþjóð og hittir þar fyrir höfðingjana Háan, Jafnháan og Þriðja. Hann er forvitinn og spyr margra spurninga og þeir segja honum frá sköpun heimsins í Ginnungagapi, norrænni heimsmynd, fyrirkomulagi í Ásgarði þar sem goðin búa og Miðgarði þar sem mennirnir búa og baráttunni milli íbúa Ásgarðs og Útgarðs, sem byggður var af jötnum. Þeir fræða hann jafnframt um hlutverk asksins Yggdrasils, brúarinnar Bifrastar, Urðarbrunnar, Mímisbrunnar, Miðgarðsorms og Hvergelmis og segja honum ýmsar sögur af ásunum.

 


Stækkaðu myndina Stækkaðu myndina enn meira
Úlfurinn bundinn úr Melsteðs-Eddu SÁM 66.


Fenrisúlfur bundinn

Æsir höfðu Fenrisúlf, eitt afkvæma Loka, heima í Ásgarði og var Týr einn nógu hugrakkur til að gefa honum að eta. Þegar útlit var fyrir að úlfurinn yxi endalaust og spádómar um að mikil ógn stæði af honum fóru á kreik létu æsir gera allsterkan fjötur sem hét Læðingur. Fenrisúlfur átti ekki í miklum vandræðum með að slíta hann og leysti sig þar með úr Læðingi.

Annar fjötur sem æsir létu gera var mun sterkari og hét Drómi. Úlfurinn lét leggja á sig fjöturinn en hafði vaxið mjög og braut því fjöturinn og drap sig þannig úr Dróma.

Þriðji og síðasti fjöturinn hét Gleipnir og tókst ásum að lokka úlfinn í hann með því að leggja hönd Týs að veði. Fjöturinn var gerður af dyn kattarins, skeggi konunnar, rótum bjargsins, sinum bjarnarins, anda fisksins og hráka fuglsins. Í látunum við að reyna að leysa fjöturinn beit úlfurinn hönd Týs af og heitir sá hluti handarinnar síðan úlfliður en Týr var einhendur upp frá því. En Gleipnir hélt.

Stækkaðu myndina Stækkaðu myndina enn meira
Þór veiðir orminn úr Melsteðs-Eddu SÁM 66.


Þór veiðir Miðgarðsorminn

Óðinn kastaði Miðgarðsorminum, einu afkvæma Loka, í hinn djúpa sæ sem liggur um öll lönd því spádómar sögu að goðunum stæði ógn af honum eins og öðrum afkvæmum Loka. Ormurinn óx svo gríðarlega að hann liggur í sjónum umhverfis Miðgarð og bítur í sporð sér. Þegar hann byltir sér bærast öldurnar.

Þór fór með jötninum Þjassa í siglingu og vildi veiða Miðgarðsorm. Hann beitti fyrir höfði af uxa sem hann hafði vegið stuttu áður og ormurinn beit á agnið. Þjassa leist þó ekki á blikuna og skar á línuna.

 

 

 

 

Stækkaðu myndina Stækkaðu myndina enn meira
Óðinn á Sleipni úr Melsteðs-Eddu SÁM 66.

Hesturinn Sleipnir

Sleipnir er bestur hesta ásanna, hestur Óðins. Hann er með átta fætur. Hann kom undir þegar æsirnir léku á borgarsmiðinn sem samið hafði um það við þá að byggja svo góða borg á þremur misserum að held væri fyrir bergrisum og hrímþursum. Að launum vildi hann eignast gyðjuna Freyju og sólina og mánann.

Þegar nær dró umsömdum verklokum og útlit var fyrir að borgarsmiðurinn stæði við sinn hluta samnings, m.a. vegna aðstoðar hests síns Svaðilfara, tóku goðin til sinna ráða og fengu Loka til að grípa inn í.

Loki breytti sér í meri sem fór til fundar við Svaðilfara og ærsluðust þau saman alla þá nótt og smíðin tafðist sem því nam. Smiðurinn færðist í jötunmóð af bræði þegar hann sá fram á að ljúka ekki við verkið en Þór sá við því og hjó hann í höfuðið með Mjöllni og sendi hann niður undir Niflheim en æsirnir héldu Freyju, sól og mána. Merin, þ.e. Loki, varð hins vegar fylfull og átti folaldið Sleipni í fyllingu tímans.
Stækkaðu myndina Stækkaðu myndina enn meira
Kýrin Auðhumla úr Melsteðs-Eddu SÁM 66.


Kýrin Auðhumla

Kýrin Auðhumla varð til í Ginnungagapi þegar saman komu ís og hrím úr Niflheimi og logandi eldgneistar úr Múspellsheimi eins og Ýmir, fyrsti jötunninn. Fjórar mjólkurár runnu úr spenum Auðhumlu og á þeim nærðist Ýmir. Auðhumla fékk næringu með því að sleikja hrímsteina, við það birtist maðurinn Búri úr þeim.

Hann eignaðist soninn Bor sem átti þrjá syni með jötnameynni Bestlu. Þeir voru Óðinn og bræður hans, Vili og Vé, sem síðan drápu fyrsta jötuninn Ými og fluttu lík hans í miðju Ginnungagaps. Úr holdi hans gerðu þeir svo jörðina, sjóinn úr blóði hans, björgin úr beinum og himininn úr höfði hans.

 

 

 




Stækkaðu myndina Stækkaðu myndina enn meira
Dauði Baldurs úr Melsteðs-Eddu SÁM 66.


Dauði Baldurs

Baldur hinn góða dreymdi hættulega drauma um líf sitt en er goðin fréttu það lögðu þau á ráðin um að verja Baldur alls kyns háska svo hann sakaði aldrei. Eftir það var það skemmtun ásanna og Baldurs á þingum að skjóta á hann, höggva til hans eða berja hann grjóti en Baldur beið engan skaða af. Það líkaði Loka hins vegar illa.

Hann fór dulbúinn í konulíki til Friggjar í Fensölum og komst að því að mistilteinn, sem óx vestan Valhallar, væri það eina sem gæti grandað Baldri. Hann fann mistilteininn og færði Heði hinum blinda, bróður Baldurs, og eggjaði hann til að skjóta á Baldur. Það gerði Höður og féll Baldur dauður til jarðar. Hann varð ásunum mikill harmdauði.

 

 

 

Stækkaðu myndina Stækkaðu myndina enn meira
Baldur í Helju úr Melsteðs-Eddu SÁM 66.

Baldur í Helju
Eftir dauða Baldurs spurði Frigg hver af ásum vildi eignast alla hennar ást og hylli með því að ríða Helveg og reyna að heimta Baldur úr helju. Hermóður hinn hvati, sonur Óðins, tók það að sér og fékk hestinn Sleipni til fararinnar.

Æsir fluttu lík Baldurs á skip hans Hringhorna og vildu gera bálför hans. Þegar Baldur var borinn út á skipið sprakk kona hans Nanna Nepsdóttir úr harmi og var einnig lögð á bálið.

Á meðan reið Hermóður níu nætur um dimma og djúpa dali uns hann kom á Gjallarbrúna og frétti að Baldur væri á leið niður og norður um Helveg. Hermóður fann loks Baldur og bar hann upp erindið við Helju sem sagðist ekki sleppa Baldri nema allir hlutir í heiminum, lifandi og dauðir, grætu hann.

Hermóður reið heim til Ásgarðs með tíðindin en erindrekar voru siðan sendir um allan heim að biðja þess að Baldur yrði grátinn úr Helju. Það gerðu allir nema gýgurin Þökk sem talin er hafa verið Loki dulbúinn. Og því varð Baldur áfram í Helju.
Stækkaðu myndina Stækkaðu myndina enn meira
Valhöll og geitin Heiðrún úr Melsteðs-Eddu SÁM 66.


Geitin Heiðrún

Geitin Heiðrún stendur uppi á Valhöll og bítur barr af greinum trésins Léraðar. Úr spenum hennar rennur daglega svo mikill mjöður að hann nægir öllum einherjum í Valhöll.

Ganglera þótti þetta geysihagleg geit.

 

 

 

 

 

 

 

Stækkaðu myndina Stækkaðu myndina enn meira
Óðinn, Loki, Hænir úr Melsteðs-Eddu SÁM 66.


Óðinn, Loki og Hænir

Eitt sinn fóru þessir þrír æsir um fjöll og eyðimerkur, svangir og matarlausir. Þeir sáu loks hjörð uxa og drápu einn sér til matar en gekk erfiðlega að sjóða kjötið. Þeir heyrðu þá rödd í trénu fyrir ofan sig sem sagðist bera ábyrgð á hve illa syði í pottinum. Er þeir litu upp sáu þeir að þar sat örn, eigi alllítill. Það varð að samkomulagi milli þeirra að ef örninn sæi til þess að kjötið syði fengi hann fylli sína af uxanum.

Örninn gæddi sér á góðum hluta uxans og við það reiddist Loki, greip stöng mikla og reiddi af öllu afli í kropp arnarins. Við það flaug örninn upp og Loki fylgdi með. Örninn neitaði að sleppa Loka lausum nema hann sæi til þess að Iðunn og epli hennar hyrfu á brott frá Ásgarði. Loki stóð við orð sín og kom Iðunni ásamt eplakörfunni út fyrir hlið Ásgarðs þar sem Þjassi sótti hana. Æsir urðu æfir því elli sótti hart að þeim eftir að Iðunn var horfin með yngingareplin, sem héldu þeim ungum og hraustum. Loki náði þó hvorutveggja aftur og hefndum að auki.

Stækkaðu myndina Stækkaðu myndina enn meira
Borað í Hnitbjörg úr Melsteðs-Eddu SÁM 66.

Baugi borar í Hnitbjörg
Óðinn girntist skáldamjöðinn sem Suttungur átti og geymdi í Hnitbjörgum þar sem Gunnlöð dóttir hans sat vörð. Óðinn fór í dulargervi sem Bölverkur ásamt með Baugi bróður Suttungs að Hnitbjörgum eftir að hann hafði synjað þeim dropa af miðinum, sem blæs skáldum anda í brjóst. Þeir freistuðust að komast sjálfir að honum með því að bora í gegnum bjargið. Þegar borinn var kominn í gegn brá Bölverkur eða Óðinn sér í orms líki og skreið í gegnum gatið en Baugi renndi bornum á eftir honum en hitti ekki.









Stækkaðu myndina Stækkaðu myndina enn meira
Óðinn stelur skáldamiði úr Melsteðs-Eddu SÁM 66.

Óðinn stelur skáldamiðinum

Þegar Bölverkur, þ.e. Óðinn, hafði sigrast á bjarginu og var skriðinn í gegn um gatið sem Baugi hafði borað hitti hann fyrir Gunnlöðu og lá hjá henni þrjár nætur og drakk af miðinum þrjá drykki í boði hennar.

Fyrst drakk hann úr kerinu Óðreri, síðan úr Boðn en síðast úr Són og hafði þá torgað öllum miðinum. Hann brást þá í arnarham og flaug sem ákafast en áður en hann vissi af var Suttungur á eftir honum einnig í arnarham. Þegar æsir sáu Óðin koma í arnarlíki settu þeir ker sín út og Óðinn spýtti miðinum í kerin, þó ekki öllum því hluti mjaðarins stóð aftur úr honum og er sá hlutur leirskálda.

Óðinn gaf mjöðinn ásunum og þeim mönnum sem kunna að yrkja.








um myndlist miðalda
um myndlist miðalda